amkürt tarihinde bir çok önemli olay söz konusudur. bu az önemlidir şu çok önemlidir diye olayları belirleyemeyiz sanırım. kürt tarihi boyunca bir takım dönüm noktaları olmuştur.. sizin deyiminizle bu olaylar kürt tarihine irili ufaklı etkide bulunmuşlardır.. yakın tarihten bir kaç tanesini şöyle siralayabiliriz.1514te çaldıran savaşı ile büyük bir kısmı osmanlı İmparatorluğu’nun eline geçen kürdistan coğrafyası, 1639da osmanlılar ile safeviler arasında imzalanan Kasr-ı şirin ile ikiye bölündü. Idrîsê bedlîsî, mehemed paşayê bekrî (bıyıklı mehmed paşa) şerefxan ve bedirxan gibi beyler tarafından kürdistan eyaletinde yönetilen kürtler, osmanlının yıkılışına doğru çeşitli siyasî örgütlemelere gittiler ve osmanlıdaki diğer halklar gibi bağımsızlık istemlerinde bulundular. bu istemlerini resmî örgütlerle duyuran kürt halkının osmanlıdaki ilk yasal örgütü, 1900 yılında istanbulda kurulan kürdistan azm-i kavi cemiyetidir. cemiyetin kurucusu diyarbekirli fikri efendi, en aktif üyesi ise 1910 yılında kurulan ve Kürt çocuklarının gittiği meşrutiyet mektebînin müdürü kürdizade ahmed ramizdir.kürdistankda kurulan ilk cemiyet ise 1908 yılı mayıs ayında diyarbekirde kurulan osmanlı kürt ittihakve terakki cemiyetiydi . bu cemiyetin, 21 mayıs 1889 da 2. abdülhamite karşı gizli olarak kurulan ve o tarihlerde türkçülerin eline geçmiş olan osmanlı ittihad ve terakki cemiyetinden ayrılmış Kürtler tarafından kurulduğu ve kısa bir süre sonra kapatıldığı bilinmektedir. 19. yüzyıl dünya dengelerinin değiştiği ve haritaların uzun bir aradan sonra değişmeye başladığı bir yüzyıl oldu. 20. yüzyılın ilk çeyreği özellikle, biz kürtlerin de bulunduğu ortadoğuyu değiştirdi ve osmanlı gibi büyük devletler küçük ülkelere bölündü. sadece ortadoğuda 28 yeni ülkenin kurulduğu bu yüzyılda birçok halk gibi biz kürtler de bağımsızlık için çeşitli ayaklanmalara başvurduk. birinci dünya savaşı sonrası gelişen politik ve diplomatik süreçte düşündüğümüz kazanımları elde edemedik biz kürtler, bir yüzyıl boyunca mücadele etmekten de geri durmadık. resmî olarak dört parçaya bölündük ve kimi zaman otonomik haklar elde ettik. biz kürtler, 1900 lerin ilk yarısında kısa ömürlü de olsa bir kürt cumhuriyeti kurmayı başardık.kürt istiklal komitesi, 30 ekim 1918 mutarekesinden sonra bedirxan ailesinden sureyya bey tarafindan misirda kuruldu. örgütün 13 maddelik programı ve 25 maddelik tüzüğü vardı. komite, ingiltereye başvurdu. 19 Aralık 1918 tarihindeyse fransızca bir memorandum sundu. türkiye ve ırak kürdistanını içeren ve sınırları kafkasyaya dayanan bağımsız bir kürdistan isteminde bulunuldu. şerif paşa ile birlikte paris barış görüşmelerinde hazır bulunmak üzere arif paşa görevlendirildi.1847 de bedirxan beyin bağımsızlık ilanına sert bir müdahale ile karşı çıkan ve ayaklamayı bastıran osmanlı, bedirxanı ve arkadaşlarını aileleriyle birlikte girit ve ruscuka sürgüne gönderdi. sadrazam mustafa reşit paşa, bastırılan isyan ardından bölgede çeşitli düzenlemelere gitti ve vlayeti kurdistanı yeniden düzenledi. mustafa reşit paşa, bu dönemde ingilizlerden etkilenerek halen devam eden köle ticaretine karşı geldiyse de devlet eliyle, bedirxana destek vermiş yezidi, hristiyan, nesturî ve yakubî kürtlerden bir çok tutsak, kadın ve çocuklarla birlikte diyarbekir, musul ve bağdat pazarlarında köle olarak satıldı.13 subat 1925 te piran’da şeyh said liderliğinde başlayan kürt isyanı, beraberinde ağır yaptırımlar da getirdi. isyanın başlangıç döneminde iktidarda fethi okyar hükümeti bulunmaktaydı. mustafa Kemalin istemiyle fethi okyar istifa etmiş, başbakanlık görevi 3 mart 1925te ismet inönüye verilmiş ve bir gün sonra ismet inönünün kurduğu kabine güvenoyu almıştı. başbakan ismet inönünün ilk icraatı, güvenoyu aldığı gün meclisten geçirdiği takriri sükün yasası oldu.yezidiliğin kurucusu şex hadi bin misafir (şeyh hadi) güney kürdistanın laleş şehrinde 1162de vefat etti. şex hadi, hakkarinin beytülkar köyünde 1015 yılında dünyaya geldi. halk arasında el hekkari adıyla bilinen hadi bin misafîr, zerdüştlüğü gözden geçirerek yezidlik adı altında yeniden düzenledi. yezidilik inancında olanları da arapçada rab manasına gelen yezdan sözcüğünden türettiği yezdeni sözcüğüyle tanımladı. bu sözcük zamanla tahrif olarak yezidi, Yezdi ve Ezdiye dönüşerek şex Hadinin yolundan giden kürt topluluklarına ad olarak verildi.1543 te bitliste dünyaya gelen ve 1613’te ölen kürt hükümdarı şerefxane bedlisi, kürt tarih yazıcılığının en önemli eseri kabul edilen ve kürdolojide önemli bir kaynak olarak yer tutan şerefname adlı eserini 1597 yılında tamamladı. şerefxan bu eserde, bir sosyolog gibi kürtlerin yapıları ve karakterleri üzerinde durmakta, onların tarihleri hakkında bilgiler vermektedir. yalın bir dil ile yazılan şerefnamede, yazar, kürtleri, beyleri, aşiret ve kürtlerle ilgili olayları anlatırken tamamen abartısız ve nesnel bir biçimde davranır. dehaka karşı ayaklanan kawanın efsanesiyle başlayan kitapta, kürt topluluklarının aşırı cesaret sahibi, alabildiğine mert ve cömert olmalarıyla tanındığı, yaradılışlarından kaynaklı son derece mağrur oldukları, onurlarının yüksek ve riyakarlığı sevmedikleri yazılıdır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder